رقص کؤچری

رقص ملی آذربایجان و یکی از انواع یاللی است. «کؤچری»(مترادف:عبور کرده) در ترکی آذربایجانی به چیزی که همیشه در حال تغییر مکان و غیر ساکن است گفته می‌شود(مهاجر). این عامل در روند رقص نیز خودش را نشان می‌دهد، به طوری که رقص کننده‌ها در حالی که از کمر همدیگر گرفته‌اند به صورت دایره‌ای می‌رقصند.(یاللی) رقص به صورت منظم و ریتمیک است و معمولاً با نواختن بالابان و نقاره اجرا می‌شود. رقصی است که در ریتم ۴/۲ اجرا می‌شود. در سال ۱۹۴۰ آهنگساز ارمنی «آرام خاچاتریان» در کنسرت خود از رقص «کؤچری» آذربایجان استفاده کرده است در حالی که این رقص هیچ ارتباطی با رقص ارمنی ندارد. این رقص که دارای قدمت تاریخی است یکی از نمونه‌های فولکلور آذربایجان محسوب می‌شود.

تاریخ

از آنجایی که «کؤچری» یکی از انواع یاللی است، می‌توان قدمت آن را برابر با قدمت یاللی دانست. به اثبات رسیده است که قدمت رقص«یاللی» که در آذربایجان به عنوان رقص مراسمات به شمار می‌آید به ۵ هزار سال قبل از میلاد بر‌می‌گردد. تاریخ سنگ نگاره‌های «قوبوستان» مربوط به دوره «میان‌سنگی» دوره «بالای پالئولیت» است. این سنگ نگاره‌ها برای اولین بار در سال ۱۹۳۹ کشف شدند و تحقیقات اولیه توسط دانشمندی به نام «اسحاق جعفرزاده» انجام شده است.

مجموعه سنگ‌نگاره‌های قوبوستان در کوه‌های بؤیوک داش، کیچیک داش، جینگیر داغ، یازیلی تپه، شونقار و سیخ قایا آشکار شده‌اند. منطقه‌ای که طول آن بین ۱۵-۲۰ کیلومتر و عرض آن ۲ کیلومتر است دارای بیش از ۶ هزار تصاویری است که طبق اصول «سنگ‌نگاری» نگاشته شده است. در بین این نگاره‌ها به تصاویری بر‌می‌خوریم که انسان‌ها دست در دست هم داده و یاللی می‎رقصند. در شمال شرق روستاهای «تیوی» و «نصیر وازلی» اردوباد در ارتفاع ۳۹۰۷ متری از سطح دریا، سنگ‌نگاره‌هایی در کوه گمی قایا وجود دارند که در سال ۱۹۶۰ برای اولین بار کشف گردید. در این مکان نمونه‌های بسیاری از تصاویری که با اصول «حفاری»، «تراشکاری» و «ضرب» نگاشته شده و نوشته‌های پیکتوگرافی(تصویرنگاری) یافت‌ شده است. تحقیقات طولانی باستان‌شناسی که توسط باستان‌شناس متخصص «ولی علی یئو» بر روی تصاویر «گمی قایا» صورت گرفته، به این نتیجه رسیده است که برخی تصاویر نشانگر تاریخ رقص«یاللی» مخصوصاً «کؤچری» است.

در یکی از این تصاویر، در قسمت مرکز سنگ دایره‌ای رسم شده که نماد آتش و خورشید بوده و در اطراف آن تصاویری از انسان‌هایی است که دست‌های به هم گره کرده خود را به سمت بالا بلند کرده‌ و می‌رقصند. رقص کؤچری در نخجوان به صورت چشمگیر گسترده شده است. قبل از اینکه آذربایجانی‌ها از آذربایجان غربی(ارمنستان کنونی) اخراج شوند، این رقص یکی از رقص‌های مردمی آن منطقه بود.

با ثبت و نمایش داده شدن در گنجینه مجموعه فولکلور استان‌های شرور، سدرک، کنگرلی، جلفا و شاهبوز سرزمین کهن نخجوان، این رقص، به مراسمات عروسی و شادی رونقی خاصی بخشیده است.

در نخجوان مخصوصاً در شادی‌های عمومی و مردمی اجرا می‌شود. همان‌طوری که از اسم آن نیز مشخص است، آفرینندگان این رقص مهاجران بوده‌اند. در عین حال در بین رقص‌های محبوب مردمی آذربایجان قرار دارد. رقص کؤچری که از دو بخش آرام و سریع تشکیل می‌شود دارای سه واریانت است. مردها و زن‌ها در یک ردیف و یا به صورت یک در میان زن و مرد قرار گرفته و یاللی باشی(سردسته یاللی) یک چوب در دست گرفته و می‌رقصند. چوب یکی از کاراکترهای رقص است.

«کوچری» چال، کوچن منم (ای مهاجر بزن(بنواز) که هجرت کننده منم)

یورد یئریندن پرَن-پَرن (کسی که از دیار و سرزمینش در حال رفتن است منم)

چال،گورا گئدن قیز منم (بزن(بنواز)، دختری که دارد به‌سوی قبر می‌رود منم)

اوزوم اویناییم،اویناییم (بگذار که خودم برقصم ، خودم برقصم)

این رقص در ترکیه بسیار محبوب است. کارس یکی از انواع رقص‌های «یاللی» است. در آرتوین(Artvin) هم اجرا می‌شود. در بعضی مناطق اروپا، به رقص‌هایی شبیه رقص یاللی کؤچری برمی‌خوریم.

روش رقص

مانند سایر رقص‌های مردمی آذربایجان، رقص کؤچری دارای یک روش است که از سه بخش تشکیل شده است. بخش اول سریع است، به صورت دایره‌وار. بخش دوم لیریک (ترانه) است، گویی رقاص در سر جای خود خشک شده و بدن به صورت ایستاده و شاخ قرار گرفته است. بخش سوم هم رقص پراحساس و پر جنب‌وجوش و سریع دایره‌وار از سر گرفته می‌شود.

رقاص‌ها در حالی که کمر یکدیگر را گرفته‌اند به صورت دایره‌وار یاللی می‌رقصند. رقص ریتمیک است و اصولاً با بالابان (گاهی هم زورنا) و نقاره همراهی می‌شود. شیوه رقص در ریتم ۴/۲ است. رقص کؤچری در اکثر اوقات توسط مردها، گاهی خانم‌ها و گاهی نیز به علت سنتی بودن آن به صورت مختلط(خانم و آقا) اجرا می‌شود.