رقص قایتاغی یکی از مشهورترین، زیباترین، سریعترین و ریتمیکترین رقصهای آذربایجان است. این رقص مردمی آذربایجانی یک نوع رقص هیجانی مردانه و با مؤلفههای قهرمانانه، توسط مردان بصورت انفرادی، دونفره و گروهی اجرا میشود. منشأ این رقص، به تحقیق که با “قایتاقها” مرتبط است. ریتم ملایم این رقص در شروع ،رفته رفته تندتر میشود. ملودی این رقص عمدتا توسط”زورناچی” بصورت گروهی اجرا میشود. قایتاغی در آذربایجان به”هنگ لزگی” مشهور است. در قفقاز شمالی و در بین اهالی “زاقافقازییا”، به صورت وسیعی گسترش یافته است.در گرجستان “کارتولی،لئکوری” نامیده میشود. به عقیده کمال حسن اوف این رقص مباحثه برانگیزترین رقص است.با توجه به ماهیت رقص و ریتم وحرکتهایش به لزگی عادی قرابت دارد. حسن اوف سپس با استناد به “گلستان ارم” اثر عباسقلی آقا باکیخانوف میگوید: قایتاق یکی از سه ایالت داغستان بوده است. سپس به این نتیجه رسیده که یکی از قبایل داغستان، که قبیله قایتاق بوده، پدیدآورنده این رقص بوده است. برای قایتاغیهای مختلف حرکتهای عینی مختلفی وجود دارد که عبارتند از: انواع متفاوت گردشها و آرایشها (هره لنمه) از جمله ایستادن و پریدن روی پنجه پا، حرکت به صورت سریع و متداول (سوزمک) بی آنکه شانهها حرکت داشته باشند، حرکت بازوان و نهایتا شباهت پوشش رقاصان.
این رقص با نام های دیگر هفت برادر (یئددی قارداش)، رقص پسران (اوغلانلار رقصی) و سه دوست (اوچ دوست) مشهور است. موسیقیدانانی از قبیل عزیز حاج بیگوف، توفیق قلییئف، رشید افندییئف، رائوف حاج بیگوف بر اساس این رقصها، اثرهایی ماندگار خلق نمودهاند.
قایتاغها چه کسانی هستند؟ خود را “قایداکلان” می نامند و یک گروه قومی کوچک از “دارگینها” هستند. و به زبان دارگین و گویش قایتاغ تکلم مینمایند. در جنوب و شرق داغستان زندگی میکنند و دین آنها اسلام است.
به عقیده ما لغت ” قایتاغ” منشأ ترکی دارد. شاید از قبایل ترک آسمیله شده ملل و قومهای دیگرند. این لغت از دو قسمت تشکیل شده است؛ قای + تاغ . بخش اول در ترکی قدیم دارای معنای متعدد است. محکم، پرتوان، چابک ، بلند و مستحکم و … شکل تغییر یافته آن لغت “قاز” می باشد. این کلمه در قافقاز دیده میشود و در کلمه قازلیق داغی (کوه قازلیق) که در داستانهای دده قورقود به آن
برمیخوریم.
قسمت دوم کلمه یعنی “تاغ/تاق” به معنای روی هم گذاشته شده، طبقه طبقه، جرگه، صف، سلسله وار و هم چنین قله کوه و یا خود کوه می باشد. بنابر این معنای کلمه قایتاغ از قرار زیر می باشد؛ محکم بستن، محکم بافته شده، صف فشرده، ردیف منظم، و محکم تنیدن.
اگر آن را از معنای قاییتماق (برگشتن) بدانیم، این کلمه به معنای برگشت و بازگشتن نیز میدهد.
